Özgürlük Nedir? Kısaca Konuşma? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Açısından İnceleme
İstanbul’da yaşıyorum ve her gün şehrin sokaklarında, toplu taşımada, ofiste, çeşitli toplumsal yapılar içinde özgürlüğü gözlemliyorum. Özgürlük kelimesi, teoride çok net bir şekilde tanımlanabilir. Fakat pratikte, özgürlük bir anlamda herkesin kendi hayatını yaşama biçimiyle şekillenir. Bu yazıda, özgürlüğün toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adaletle nasıl bir ilişkisi olduğunu, kendi gözlemlerimle ve günlük hayatla bağlantı kurarak inceleyeceğim.
Özgürlük ve Toplumsal Cinsiyet: Kadınların ve Erkeklerin Farklı Deneyimleri
Özgürlük denince aklıma ilk gelen şeylerden biri, bir kadının İstanbul’daki sokakta rahatça yürüyebilmesidir. Kadınlar için özgürlük bazen yalnızca fiziksel alanla sınırlı kalmaz. Bir kadının, başı açık ya da kapalı olması, giydiği kıyafetler, saat kaçta dışarıda olduğu, hatta yürüdüğü sokak bile özgürlüğünü etkileyen faktörler arasında yer alabilir. Özgürlük, toplumsal cinsiyetin etkisiyle şekillenen bir kavramdır. Kadınlar, erkeklerin aksine, sosyal olarak daha fazla kısıtlamaya tabi tutulur. Mesela, sabah işe giderken, geceyi geçirdiğim saatlerde sokakta ya da toplu taşımada hep dikkatli olmak zorunda hissediyorum. Erkeklerin bu kaygıları genelde daha azdır.
Bir gün iş çıkışı, tramvayda yol alırken yanımda giydiği etekle telefonuna bakan bir kadının sürekli etrafını kontrol ettiğini fark ettim. Başını çevirdiğinde, etrafındaki insanların gözleriyle tartıldığını anlamak zor olmadı. Özgürlük, aslında her bireyin bulunduğu ortamda kendini güvende hissetmesiyle bağlantılı bir şey. Kadınlar için bu güvende olma hali, toplumsal cinsiyetin yarattığı baskılarla bozulabiliyor. İşte bu, özgürlüğün teorik bir kavram olmaktan çok, yaşayan bir deneyim haline gelmesine neden oluyor.
Özgürlük ve Çeşitlilik: Farklı Kimliklerin Değeri
Özgürlük, yalnızca cinsiyetle sınırlı değil. Şehrin her köşesinde, farklı kültürlerden, farklı yaşam biçimlerinden gelen insanlar bir arada yaşıyor. İstanbul’daki çeşitlilik, aslında özgürlüğün daha farklı bir yüzünü gösteriyor. Farklı etnik kökenlere sahip bireyler, farklı dinler, farklı cinsel kimlikler özgürlük anlayışını farklı şekilde deneyimliyorlar.
Geçenlerde bir kafede otururken, önümdeki masada birkaç genç çocuk, bir arada çok rahat sohbet ediyor, gülüp eğleniyorlardı. Ama bir yandan da, konuştukları dillerin farklılığını ve vücut dillerini görünce, farklı kimliklerin nasıl özgürce bir arada var olabildiğini düşündüm. Her birey kendi kimliğini ifade edebilme özgürlüğüne sahip olmalı. Bu, dil, inanç, cinsel yönelim gibi çok farklı unsurlardan oluşan bir özgürlük tanımı ortaya koyar.
İstanbul’da, toplumsal cinsiyet ve çeşitlilikle ilgili gözlemlerimden bir diğeri de LGBT+ bireylerinin özgürlük mücadelesi. Birçok kişi, LGBT+ bireylerin “özgürlük” arayışını, toplumsal normlar içinde dışlanma ve marjinalleşmeye karşı verdikleri bir direniş olarak görüyor. Geçtiğimiz yıllarda, Gezi Parkı’nda yapılan bir LGBT+ Onur Yürüyüşü sırasında tanık olduğum sahneler de bana şunu gösterdi: Her birey, kimliği ne olursa olsun özgürce var olma hakkına sahip. Ancak, hala birçok kişi için bu özgürlük sınırlandırılmış durumda.
Özgürlük ve Sosyal Adalet: Herkes İçin Adil Bir Erişim
Toplumda özgürlük denince, bunun yalnızca bireysel haklarla sınırlı olmadığını, aynı zamanda sosyal adaletle de çok yakından bağlantılı olduğunu unutmamak gerek. Özgürlük, herkes için eşit şartlarda erişilebilen bir şey olmalı. Ancak maalesef, toplumsal yapılar, ekonomik durum, eğitim seviyesi gibi faktörler özgürlük deneyimini farklılaştırabiliyor.
Bir arkadaşım, sabah işe giderken, İstanbul’daki kalabalık metrobüste sürekli bir yer kapma yarışına tanık olmaktan bıkmıştı. Bir gün bana şunu söyledi: “Özgürlük, birinin işine gitmek için her sabah bu kadar ezilmek zorunda olmamak demek olmalı.” Bu, özgürlüğün sadece fiziksel değil, aynı zamanda psikolojik bir yük haline gelmesiyle ilgilidir. Toplumda eşitsizlik, insanların özgürlüklerini deneyimlemeleri üzerinde doğrudan etkili oluyor. Ekonomik olarak daha az imkana sahip bireylerin, çoğu zaman kamu hizmetlerinden yararlanma hakkı sınırlı oluyor. Bu da sosyal adaletin sağlanamadığı durumların başında geliyor.
Özgürlük, aslında sadece fırsat eşitliğiyle değil, bu fırsatların eşit bir şekilde dağıtılmasıyla anlam kazanır. Herkesin sadece kendi hayatını yaşama değil, aynı zamanda kendi potansiyelini en iyi şekilde geliştirme şansı bulması gerekir. Ancak bu şekilde gerçekten özgür bir toplumdan söz edebiliriz.
Sonuç: Özgürlük Herkes İçin Farklı Anlamlar Taşır
Sonuç olarak, özgürlük, herkes için farklı anlamlar taşıyan ve toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet gibi faktörlerle şekillenen bir kavramdır. Birinin özgürlüğü, diğerinin kısıtlanmış olabilir. Her birey, kendi kimliğini ifade edebilme, istediği şekilde yaşayabilme hakkına sahiptir. Ancak, toplumun içinde var olan eşitsizlikler, bazen bu özgürlüğün önündeki en büyük engel olabilir. Özgürlük, sadece bir kelime değil, aynı zamanda toplumsal ilişkiler, eşitlik ve adaletle var olan bir kavramdır.
Özgürlük, her birey için farklı bir deneyimdir; kimisi sokakta özgür hissederken, kimisi evinde ya da işyerinde kendini kısıtlanmış hissedebilir. Önemli olan, herkesin özgürlük anlayışını ve yaşadığı dünyayı daha adil ve eşit bir şekilde şekillendirmek için birlikte hareket edebilmemizdir.